Site Línguas Indígenas do Brasil, de Renato Nicolai < nicolai@indios.info >
Projeto Indios.Info < www.indios.info >
Vocabulário / Dicionário
Xetá
Português | Xetá | [Proto-Tupi-Guarani] & [Swadesh] |
orvalho | achabue | |
sonho | ákaña | |
dia | aladia | |
flecha com ponta de madeira | alawete | |
cotovelo | ama | |
cabaça | amawá | |
canto | aprai | |
formiga | arará | |
chuva | ateg | |
molhado | awaba | |
árvore | áwéra | [PTG16], [Swa082] |
relâmpago | awera | |
clava | awerapingebo | |
azul, verde | awete | |
vento | awoto | |
morder | Co | [PTG130] |
flor | debótérame | |
cascavel | diagoi | |
amigo | diakada | |
velho (homem) | dialei, diarei | |
velha (mulher) | dihárei | |
boca | dióri | |
abelha | ei | |
joelho | enápua | |
sol | enexave | |
mão | epo | |
perna | etama | |
barriga da perna | etama-la | |
pele | eti | |
terra, solo | ewûa | |
urubu | fofoai | |
pássaro pequeno | gurokihãge | |
arco | gwaraba | |
folha | há | |
doente | hade | |
veia | hadia | |
lasca de madeira, cavaco | hágwe | |
pombo grande | hãhãhai | |
mãe | hai | |
carne | haika | |
quati | haikãcai | |
capivara | haikehüra | |
fogo | haikela | |
queixada, cateto | haikenhuai | |
punção, pequeno osso aguçado | haikiinka | |
onça pintada | haiköpintai | |
quente | hako | |
grande | haledja, hauidja | |
lontra | hame-ai | |
tanga | hamiaka | |
raiz | hapó | |
camundongo | hararau | |
ratazana | hararau | |
espinho | haté | |
cerração, nevoeiro | hawãndie | |
pombo pequeno | hehai | |
veado | hehehai | |
tatu | hekeldiave | |
botocudo, homem com enfeite labial | heméta | |
coração | henia | |
Plêiades | hetai | |
sangue | hoga | |
água | hoñe | |
resina | huawaai | |
porco-do-mato | huhai | |
bugio | huimá | |
paca | hum-hai | |
preto | hûntai | |
estrela | iateda | |
mel | ikãge | |
mamilo | ikãta | |
olho | imaha | |
velho | inama | |
osso | inkã | |
dedo mínimo | inkanawakã | |
língua | inko | |
casca de árvore, cortiça | ipegwa | |
pele | ipire | |
pedra | itá | |
comer carne de animal agressivo | jurúri | |
aurora | kádo | |
cana, caniço, criciúma | kailekomhuá | |
seio | kamoá | |
homem, varão | kanome | |
branco | katahai | |
vespa | kawá | |
tarde | kerakadso | |
piolho | k | |
cabaça | kogwa | |
macaco | krakoi | |
jacu | kukai | |
pai | mai | |
mosquito | malegwe | |
manhã | memóe | |
irmão | mendjagoi | |
mosca | mero | |
cobra | moi | |
lagarto | moihiruai | |
tamanduá-bandeira | moko hehai | |
tamanduá-mirim | moko-atai | |
espírito, alma | möuel | |
irmã | nadsiagwe | |
aranha | ñadú | |
cabelo | ñaka | |
cabeça | ñakãkawe | |
costela | ñalóka | |
orelha | ñambi | |
mulher | ñanekoinha, koña | |
corda de arco | napádia | |
flecha para pássaro | narapia | |
sapo | ndoi | |
dente | nénai | |
machado | nepraka | |
inimigo | nhadiakáte | |
lua | nhanetavetoa | |
alma | nhang | |
não | ñiá | |
urubu-de-cabeça-vermelha | niampine | |
lenha | niapiá | |
alto | niauai | |
criança | nieue kauai | |
arco-íris | nitio | |
coxa | ñor | |
frio | ñrãdja | |
mata, floresta | ñyata | |
peito | pasiá | |
comer carne de tamanduá | pawâwa | |
caminho, trilha | péka | |
urubu branco | peke-hararau | |
cesta | pinako, eváitá | |
jacutinga | pinpiai | |
noite | poá | |
comer carne de animal aquático | pókai | |
casco | posiabe | |
unha do pé | posiape | [PTG160] e [PTG98] |
pé | prohá | |
unha | puape | |
puma | punahai | |
vermelho | putadai | |
peixe | radja | |
nariz | sapota | |
esposa | simirada | |
flauta-de-pã | tagwa | |
areia | takarói | |
taquara, bambu | tákua | |
abano, esteira | tapégwá | |
casa | tapui | [Swa095] |
carvão | tátabui | |
fumaça | tatade | |
céu | tataka | |
cinza | tataupa | |
pequeno | teai | [Swa069] |
marido | teiradwa | |
lebre | teká | |
anta | telagoihai | |
filha, menina | tigwá | |
polegar | tikaáudio | |
filha, jovem moça | timémo | |
filho | timemo | |
barba | tirá | |
cabeça, parte superior | tixapote | |
gafanhoto | toko | |
menino | txigoi, xigoi | |
comer carne de animal | u | [PTG59] |
emplumação da flecha | upéba | |
flecha | vûá | |
boiar | wewi | [PTG28] |
povo xetá | xetá | |
Xetá | Português | Español | English | [Proto-Tupi-Guarani] & [Swadesh] |
achabue | orvalho | rocío | dew | |
ákaña | sonho | sueño | dream | |
aladia | dia | día | day | |
alawete | flecha com ponta de madeira | frecha com punta de madera | wood pointed arrow | |
ama | cotovelo | codo | elbow | |
amawá | cabaça | calabaza | gourd, calabash | |
aprai | canto | canto | sing | |
arará | formiga | hormiga | ant | |
ateg | chuva | lluvia | rain | |
awaba | molhado | mojado | wet | |
áwéra | árvore | árbol | tree | [PTG16], [Swa082] |
awera | relâmpago | relámpago | lightining | |
awerapingebo | clava | clave | club | |
awete | azul, verde | azul, verde | blue, green | |
awoto | vento | viento | wind | |
Co | morder | morder | to bite | [PTG130] |
debótérame | flor | flor | flower | |
diagoi | cascavel | cascabél | variety of snake | |
diakada | amigo | amigo | friend | |
dialei, diarei | velho (homem) | viejo | old man | |
dihárei | velha (mulher) | vieja | old woman | |
dióri | boca | boca | mouth | |
ei | abelha | abeja | bee | |
enápua | joelho | rodilla | knee | |
enexave | sol | sol | sun | |
epo | mão | mano | hand | |
etama | perna | pierna | leg | |
etama-la | barriga da perna | panturilla | calf (of the leg) | |
eti | pele | piél | skin | |
ewûa | terra, solo | tierra, suelo | earth, soil | |
fofoai | urubu | buitre | vulture | |
gurokihãge | pássaro pequeno | ave pequeña | small bird | |
gwaraba | arco | arco | bow | |
há | folha | hoja | leaf | |
hade | doente | enfermo | sick | |
hadia | veia | vena | vein | |
hágwe | lasca de madeira, cavaco | lasca, astilla de madera | wood chip or splinter | |
hãhãhai | pombo grande | paloma grande | big dove | |
hai | mãe | madre | mother | |
haika | carne | carne | meat | |
haikãcai | quati | cuati | variety of small rodent | |
haikehüra | capivara | capibara | capybara | |
haikela | fogo | fuego | fire | |
haikenhuai | queixada, cateto | puerco salvage | collared peccary | |
haikiinka | punção, pequeno osso aguçado | puncíon | puncture | |
haiköpintai | onça pintada | onza pintada | spotted tiger | |
hako | quente | caliente | hot | |
haledja, hauidja | grande | grande, largo | big | |
hame-ai | lontra | nutria | otter | |
hamiaka | tanga | taparrabo | loin-cloth | |
hapó | raiz | raíz | root | |
hararau | camundongo | ratoncito | mouse | |
hararau | ratazana | rata | rat | |
haté | espinho | espina | thorn | |
hawãndie | cerração, nevoeiro | niebla | thick fog | |
hehai | pombo pequeno | paloma pequeña | small dove | |
hehehai | veado | venado | deer | |
hekeldiave | tatu | armadillo | armadillo | |
heméta | botocudo, homem com enfeite labial | hombre con ornamento labial, "botocudo" | man with lip ornament, "botocudo" | |
henia | coração | corazón | heart | |
hetai | Plêiades | Pleiades | Pleiads | |
hoga | sangue | sangre | blood | |
hoñe | água | água | water | |
huawaai | resina | resina | resin | |
huhai | porco-do-mato | esp. de cerdo | variety of pig | |
huimá | bugio | esp. de mono | variety of monkey | |
hum-hai | paca | paca | paca, spotted cavy | |
hûntai | preto | negro | black | |
iateda | estrela | estrella | star | |
ikãge | mel | miél | honey | |
ikãta | mamilo | mamelón | nipple | |
imaha | olho | ojo | eye | |
inama | velho | viejo | old | |
inkã | osso | hueso | bone | |
inkanawakã | dedo mínimo | dedo mínimo | little finger | |
inko | língua | lengua | tongue | |
ipegwa | casca de árvore, cortiça | corteza | bark | |
ipire | pele | piél | skin | |
itá | pedra | piedra | stone | |
jurúri | comer carne de animal agressivo | comer carne de animal agresivo | eat meat of wild animal | |
kádo | aurora | aurora | aurora, dawn | |
kailekomhuá | cana, caniço, criciúma | caña | cane | |
kamoá | seio | seno | breast | |
kanome | homem, varão | hombre, varón | man | |
katahai | branco | hombre blanco | white man | |
kawá | vespa | avispa | wasp | |
kerakadso | tarde | tarde | afternoon | |
k | piolho | piojo | louse | |
kogwa | cabaça | calabaza | gourd | |
krakoi | macaco | mono | monkey | |
kukai | jacu | esp. de ave | variety of bird | |
mai | pai | padre | father | |
malegwe | mosquito | zancudo | mosquito | |
memóe | manhã | mañana | morning | |
mendjagoi | irmão | hermano | brother | |
mero | mosca | mosca | fly | |
moi | cobra | culebra | snake, cobra | |
moihiruai | lagarto | lagarto, iguana | lizard | |
moko hehai | tamanduá-bandeira | esp. de osos hormiguero | variety of anteater | |
moko-atai | tamanduá-mirim | esp. de osos hormiguero | variety of anteater | |
möuel | espírito, alma | espiritu, alma | spirit, soul | |
nadsiagwe | irmã | hermana | sister | |
ñadú | aranha | araña | spider | |
ñaka | cabelo | cabello, pello | hair | |
ñakãkawe | cabeça | cabeza | head | |
ñalóka | costela | costilla | rib | |
ñambi | orelha | oreja | ear | |
ñanekoinha, koña | mulher | mujer | woman | |
napádia | corda de arco | hilo del arco | rope's bow | |
narapia | flecha para pássaro | frecha para aves | bird's arrow | |
ndoi | sapo | sapo | toad | |
nénai | dente | diente | tooth | |
nepraka | machado | hacha | axe | |
nhadiakáte | inimigo | enemigo | enemy | |
nhanetavetoa | lua | luna | moon | |
nhang | alma | alma | soul | |
ñiá | não | no | no, not | |
niampine | urubu-de-cabeça-vermelha | esp. de buitre | variety of vulture | |
niapiá | lenha | leña | firewood | |
niauai | alto | alto | high, tall | |
nieue kauai | criança | niño | child | |
nitio | arco-íris | arco iris | rainbow | |
ñor | coxa | muslo | thigh | |
ñrãdja | frio | frío | cold | |
ñyata | mata, floresta | bosque | forest | |
pasiá | peito | pecho | chest | |
pawâwa | comer carne de tamanduá | comer carne de tamandua | eat anteater meat | |
péka | caminho, trilha | camino | path, trail | |
peke-hararau | urubu branco | esp. de buitre blanco | variety of white vulture | |
pinako, eváitá | cesta | canasta | basket | |
pinpiai | jacutinga | esp. de ave | variety of bird | |
poá | noite | noche | night | |
pókai | comer carne de animal aquático | comer carne de animal de água | eat water animal meat | |
posiabe | casco | casco | hoof | |
posiape | unha do pé | uña del pié | toe nail | [PTG160] e [PTG98] |
prohá | pé | pié | foot | |
puape | unha | uña | nail | |
punahai | puma | puma | mountain lion | |
putadai | vermelho | rojo | red | |
radja | peixe | pescado | fish | |
sapota | nariz | nariz | nose | |
simirada | esposa | esposa | wife | |
tagwa | flauta-de-pã | flauta-de-pã | Pan's flute | |
takarói | areia | arena | sand | |
tákua | taquara, bambu | tacuara | bamboo | |
tapégwá | abano, esteira | abanico, estera | fire-fan, mat | |
tapui | casa | casa | house | [Swa095] |
tátabui | carvão | carbón | charcoal | |
tatade | fumaça | humo | smoke | |
tataka | céu | cielo | sky | |
tataupa | cinza | ceniza | ash | |
teai | pequeno | pequeño | small, little | [Swa069] |
teiradwa | marido | esposo | husband | |
teká | lebre | liebre | hare | |
telagoihai | anta | danta, sachavaca | anta, tapir | |
tigwá | filha, menina | hija, niña | daughter, girl | |
tikaáudio | polegar | pulgar | thumb | |
timémo | filha, jovem moça | hija, muchacha | daughter, girl | |
timemo | filho | hijo | son | |
tirá | barba | barba | beard | |
tixapote | cabeça, parte superior | cabeza, cimo | head, top | |
toko | gafanhoto | saltamontes | grasshopper | |
txigoi, xigoi | menino | niño | boy | |
u | comer carne de animal | comer carne de animal | eat animal meat | [PTG59] |
upéba | emplumação da flecha | emplumación de la flecha | arrow feathering | |
vûá | flecha | frecha | arrow | |
wewi | boiar | boyar | to float | [PTG28] |
xetá | povo xetá | el pueblo xetá | the Xeta people | |
Fonte: Citado por RODRIGUES, Aryon; FERNANDES, José Loureiro (1959); citado por GREENBERG, Joseph H., Language in the Americas, 1987.
Localização: Noroeste do Paraná - Brasil, Serra dos Dourados.
Sinonímia: Xetá da Serra
[Colaboração de Victor Petrucci (ver links).]
Nenhum comentário:
Postar um comentário